ردیف صبا برای کمانچه ( آموزشی )
سلام. خب از اونجا که کمانچه ساز ملی ماست و خیلی نسبت به ویولن برای اجرای موسیقی خودمون کاربرد داره و از اونجا که اقبال عمومی مردم به یادگیری این ساز خیلی زیاد شده ، منم تصمیم گرفتم بهترین مرجع یادگیری ردیف برای کمانچه که همین ردیف ابوالحسن صبا هست رو اینجا به آموزش بذارم. البته همه میتونن مشارکت کنن ولی چون باید یه گرداننده برای کار باشه من این کار رو انجام میدم.
اگر چه بعضی فکر می کنن که ردیف صبا برای ویولن هست ولی در اصل از آموخته های صبا از حسین خان اسماعیل زاده نوشته شده که بر می گرده به شیوه کمانچه نوازی حسین خان. مدتی پیش یه سی دی از نواخته های اسماعیل زاده بیرون اومد که مثلا قسمت شورش تا حدودی دقیقا با ردیف صبا برابری می کرد. و از اون گذشته خود سی دی هایی که از صبا الان تو بازار هست رو اگه خوب بررسی کنیم میبینیم که شیوه نوازندگی کمانچه معمول این دوره بر گرفته از همین ردیف هست. چون اساتید کمانچه امروزی از روی همین ردیف آموزش میدن.
به هر حال هر کس بخواد میتونه بیاد مشارکت کنه اما چیزی که هست اینه که بحث های جانبی خواهش می کنم راه نیفته. چون شیرازه کار از هم میپاشه و برای کسانی که بعدا میان این تاپیک رو میبینن خیلی جستجوی مطالب سخت میشه. هر کس میتونه هر گوشه از ردیف رو که تاپیک به اونجا رسیده رو اجرا کنه و بذاره و بقیه هم میتونن نقدش کنن. اگه تشکری هم هست خوشبختانه مسئولین سایت فکرش رو کردن و میتونید با کلیک بر روی دکمه تشکر مراتب سپاسگذاریتون رو اعلام کنید البته از سایر پست ها . پست های من که انچنان نیستن که بشه ازشون تشکر کرد هر چند که توی تاپیک آموزشی ویولن که راه انداختم دوستان حسابی منو شرمنده کردن.
از همه اینا که بگذریم من یه مسافرت در پیش دارم که وقتی برگردم بیشتر این کار رو جدی پیش میگیریم با هم .
ولی خب اگه بتونم تو همین چند روزه یه چند جا از ردیف رو میذارم روی سایت.
دو تا نکته دیگه هم که مهم به نظرم میاد ایناست :
اول اینکه ترتیب آموزش همون چیزی هست که توی ردیف صبا نوشته شده و اونم کتاب قدیمی ردیف هست نه اون چیزی که رحمت الله بدیعی نوشته که البته به اون هم در جاهای خودش اشاره کنیم یا کنید خوبه. فقط اگه پستی واقعا چیز درخوری نداره از نوشتنش اجتناب کنید چون بی خودی تعداد صفحه ها رو میبره بالا.
دوم این که خب از اونجا که یه حجمی از آپلود سنتر برای استفاده کاربر هاست تا اونجایی که این فضا اجازه بده پیش میریم و شاید هم بعدش قسمت های قدیمی رو حذف کنم. شاید هم تا همون جا در خدمتتون باشم.
اونا که میخوان همکاری و مشارکتی داشته باشن این کار رو حتما با کمانچه انجام بدن. پیشاپیش از ویولن نوازای محترم عذر خواهی می کنم.
حالا اگه شرایطی پیش اومد بعدا که مطلبی لازم به توضیح باشه حتما میگم.
پس فعلا با چهار مضراب دشتی و گوشه هاش شروع می کنیم.
يه كمي پيرامون گوشه رباعي
سلام. والا عرضم به حضور دوستان الان كه دارم اين پست رو مينويسم مطلع شدم كه يه آدم خطرناكي مسئول گارد تاپيك شده. ... اسمش هم هانيه ... فكر كنم يه كم بايد بريم تو لاك خودمون:32:. همين جا بگم كه بحث جنجال بر انگيز راه نندازيد. چون از اين كه ببينم نوشته هام پاك ميشن خوشم نمياد:31: .... :21::21::21:
خب بگذريم .... شوخي كردم ... :5:
اينو بگم كه رباعي تو رديفي كه ژان دورينگ از ميرزا عبدالله نوشته اصلا نيست. ولي مثلا تو رديف صبا هست. اينم بايد گفته بشه كه صبا به قول خودش پيش تمام اساتيد روزگار ش رفته بود. در همه سازها. مصاحبش با راديو فرهنگ اون وقت ها رو كه الان احتمالا توي نت بايد قرار داده باشن اگه گوش بديد گوينده راديو در معرفيش ميگه كه صبا در چهل سالگي دايره المعارف موسيقي ايراني بود. خيلي چيز عجيبي بوده در زمان خودش اين صبا.
خلاصه اين كه صبا مكتب ويولن نوازيش آميزه اي از آموخته هاي حسين خان در كمانچه بود و تعليمات مدرن وزيري و كلاسيك نوازياش پيش سرژ خوتسيف روسي. بگذريم كه در سازهاي ديگه پيش هر استادي كه اون موقع در تهران بود مي رفت. بعد ها سفرهاي مختلف كرد به مناطق مختلف و گوشه هاي متنوعي رو جمع آوري كرد. ولي خب اين رباعي رو تو رديف صباست كه ميشه ديد و البته بعد ها شاگردان انبوهش اين گوشه رو رواج دادن و حتي يه سري آهنگ ها هم توش ساختن. هر چند به دليل لحن محدودش نميشه زياد توش مانور داد. لحن شعري كه در اين گوشه خونده ميشه همون وزن رباعي هست يعني «لاحول ولا قوة الا بالله» با افاعیل عروضي (مفعول مفاعیلُ مفاعیلُ فَعَل) كه البته ميتونيد با همون شيوه تن تن تنن هم بخونيدش كه الان يادم نيست. هر كس خواست راجع به اين وزن تن تن تنن كه ميشه باهاش اوزان عروضي رو خوند و شيوه ديگري براي همون مفاعيل مفاعيل و فعولن و اينا هست رو بدونه ميتونه يه سرچ اينترنتي بكنه.
يه نمونه تصنيف با صداي ايرج هم داريم كه توي همين گوشه رباعي ساخته شده. البته همه تصنيف كه رباعي نيست. منتها فكر كنم فقط قسمت رباعيش رو بريدن آپلود كردن. گوش كنيد بد نيست. براي آشنايي خوبه.:5:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
پايان آواز دشتي ، يه كم توضيح در مورد گوشه هاي دشتي و كوك كمانچه
سلام و تشكر ويژه از virtuoso كه لطف كردن و لينك اون تيتراژ كه گفتم رو اينجا گذاشت كه واقعا استاد پور رضا هم اين گوشه رو عالي خونده.
خب قبل از اين كه بريم سر وقت آواز ابوعطا يه چيزايي كه از آواز دشتي جا مونده رو هم بگيم كه خالي از لطف نيست.
مثلا اين كه اين آواز هاي 4 گانه كه زير مجموعه شور حساب ميشن رو علي اكبر فراهاني گفت زير مجموعه شور باشن و اين طوري باشن. شايد بقيه موافق نباشن كه به اصل موضوع خللي وارد نمي كنه البته . مروج اين كار هم پسراش بودن كه نوازنده تار بودن و همه شاگردان اون مكتب به اون تقسيمبندي هنوز هم وفادارن. اما اون زمان ها هم هر سازي براي خودش يه رديف خاصي داشت. هر نوازنده اي هم يه رديف خاص خودش داشت. معمولا دوجور هر نوازنده اي بلد بود : يكي كه با اون آموزش ميداد و دومي هم يه رديف مجلسي بود كه براي نوازندگي توي مجالس استفاده ميكرد و معمولا تو اين قسمت خساست عجيبي به خرج ميدادن. اون قطعات هم كه استاد پايور توي يه كتاب گذاشت به نام قطعات مجلسي از همين كلمه نشات ميگيره. حالا ببينيد صبا كه هر سازي رو پيش شاخص همون ساز ياد گرفته بود چند رديف رو همزمان ميدونست. طبيعيه كه رديف هاش هم با هم يه كم اختلاف دارن. الان رديف سنتورش كمي با رديف ويولنش فرق داره. اينه كه وقتي چند رديف رو مقايسه كنيم ميبينيم كه كمي با هم اختلاف دارن. مثلا اين گوشه در اين رديف جزو فلان دستگاهه و در يه رديف ديگه اومده جزو يه آواز ديگه.
الان بيات كرد كه صبا در رديف راست كوك ويولنش يك گوشه جزو دشتي آورده ، در رديف ميرزا عبدالله شده يه آواز كامل براي خودش. يا از اين جور چيزا. يا استاد رحمت الله بديعي همين آواز بيات كرد رو توي يه جزوه به عنوان آواز بيات كرد مجزا با گوشه هاي بيشتري كه البته موافق با رديف دشتي هستن چاپ كرده براي كمانچه و ويولن.
خلاصه اين كه دشتي در مجموع رديف هايي كه الان داريم يه چند تا گوشه ديگه هم داره .... مثلا .... كوچه باغي ، دشتستاني ، چوپاني ، اميري كه همون طبري باشه ، بيات راجع (بنويسيد راجع چون راجه غلطه ، بعضي وقتا ديدم مي نويسن) ، و حالا شايد يه چند تا ديگه هم باشه كه الان يادم نيست. ولي خب اسكلت كار همينه كه الان صبا آورده توي رديف چپ كوكش. اين گوشه هاي ديگه كه الان نزديم بعضياش رو توي رديف راست كوكش نوشته كه البته وقتي به كوك ها مسلط باشيد ميتونيد در هر دو كوك بزنيد. كلا صبا به گوشه و گوشه بازي زياد معتقد نبود و از روي گام و فواصل كار مي كرد كه تاثيرات شاگردي پيش وزيري ميتونه باشه. مثلا چند تا گوشه كه از يه نت تا يه نت در حركت بودن رو مثل ترانه تعبير ميكرد و عنوان گوشه به همه نميداد.
چيز ديگه اي كه هست اينه كه رديف هاي چپ كوك چون براي وسعت صدايي زن ( البته در موارد خاص براي صداي مرد هم هست ) نوشته شدن و محدوديت جامعه ايران رو براي چنين صدايي هم ميدونيد خيلي خلاصه تر از رديف هاي راست كوك هستن كه براي وسعت صدايي مرد نوشته شدن. البته راست كوك و چپ كوك در كمانچه و ويولن در تار و سه تار ميشه ميان دسته و بالا دسته.
خب ان شا ا... اگه زنده بوديم و مجالش هم بود در راست كوك يه چند تا ديگه از گوشه هاي دشتي كه الان اينجا حرفشون نشد رو با هم مي مروريم.
آها آها تا يادم نرفته اينم بگم : در مورد كوك كمانچه هم يه توضيحي لازمه. اونا كه ويولن هم ميزنن ميتونن استفاده كنن. كلا ما در موسيقي ايراني سيم دوم رو لا كوك نمي كنيم. حتي توي اون آهنگهايي كه فكر مي كنيد ممكنه لا باشه كمي بالاتر از لا كوك ميشه. چون اين صدا وسعت يه صدايي هست كه در طبيعت هم موجوده. يعني موسيقي ايراني صداهاي طبيعت رو منظم كرده. يعني بدون تيونر وقتي سيم رو داريد ميپيچونيد وقتي به اين اصوات طبيعي ميرسيد خوش صدا هستن و به گوش قشنگن. خود به خود باعث مكث ميشن. سازها رو هم بر همين مبنا طراحي مي كردن. الان اگه يه تاري رو برداريد و پرده بندي و كوكش رو دياپازوني كنيد بعيد ميدونم به گوش كساني كه شنونده هاي حرفه اي موسيقي ملي هستن خوش صدا بياد. مثل موسيقي اروپا نيست كه صداها هم مثل ساز ها ساخته فكر و نبوغ بشريه.( يه بحث خوبي چند وقت پيش در مورد تعديل فواصل توي همين سايت بود كه اسم تاپيكش الان يادم نيست ) در ساز هاي ايراني معمولا سيمي كه ازش كوك ميگيرن ( تقريبا و نه كاملا ) سل كوك ميشه. توي كمانچه اين وظيفه به عهده سيم دوم هست. اون وقتا كه كمانچه جاش رو به ويولن داده بود ، صداها رو از موسيقي ملي گرفتن و خط نت رو از موسيقي غرب. برا همين سل كوك ميكردن و لا مي نوشتن كه بعد ها كه كمانچه به جايگاه خودش برگشت و در گروه ها مورد استفاده قرار گرفت تبديل به معضلي شد. يعني نوازنده كمانچه بايد نت تار يا سه تار رو در جا يه پرده پايين تر فرض مي كرد يا قبلا تبديل ميكرد و مي نواخت. خلاصه اين كه الان كوك كمانچه ر سل ر سل هست در اين رديف. ولي مي لا مي لا خونده ميشه. عجب وضعيه اصن .....:21:
با اين اوصاف ميريم كه داشته باشيم رديف ابوعطا رو براي كمانچه از رديف ابوالحسن صبا البته از پست بعدي:16:.